Items Debat 1 – Mine Kafon
Goede bedoelingen vs. effectiviteit
Massoud Hassani: Mine Kafon, 2011
Pro
Toen ik Massoud Hassani's Mine Kafon voor het eerst zag, werd ik inderdaad meteen geraakt door de simpele schoonheid van het ontwerp. Een zwarte bloem, die tegelijkertijd fragiliteit en kracht uitstraalde. Overigens, even voor de goede orde: dat was bij de opbouw van de Milaan tentoonstelling van de Design Academy Eindhoven vorig jaar. Ik ben bij de academie hoofd van de afdeling Markt. Een afdeling die studenten probeert voor te bereiden op alles wat ze eigenlijk niet willen weten: financiering, rechten, presenteren enzovoort. In die hoedanigheid had ik Massoud wel eens gezien, maar waar hij uiteindelijk mee was afgestudeerd was totaal nieuw voor mij.
De minimalistische impact van zijn ontwerp werd vervolgens aangevuld met een indrukwekkend en authentiek verhaal, dat inmiddels bekend is: een jeugdherinnering uit Kaboel (door de wind voort geblazen speelgoed ) als aanzet tot een bijdrage aan een mogelijke oplossing van menselijk leed (de als kind al bij hem bekende gevaren van landmijnen).
Ook was me meteen duidelijk dat dit niet alleen de glansrijke finish van een opleiding was, maar tevens de start van een ingewikkelde start van een carrière. Want het is natuurlijk ontegenzeggelijk een ontwerp dat erg afhankelijk is van technische doorontwikkeling.
Dat kost geld (iets wat we in Nederland niet meteen hebben klaarliggen voor creativiteit en innovatie) en tijd (iets wat een jonge ontwerper ook niet heeft, omdat hij eigenlijk eerst nog een breder portfolio moet opbouwen).
Veel bezoekers van de Graduation Show van de Design Academie - er kwamen er dit jaar bijna 30.000 - bekijken de tentoongestelde afstudeerprojecten als commerciële eindproducten. Dat zijn het vaak natuurlijk niet; het zijn eerder de verrassende, inspirerende en soms vernieuwende resultaten van een onderzoeksproces dat de student tot volle tevredenheid van de begeleidende docenten heeft afgerond. Zo studeerde Massoud behalve met zijn Mine Kafon ook af met een serie prachtige kookpotten.
Het feit dat de Mine Kafon (nog) niet functioneert valt niet te bestrijden. De uitgesproken verwachting dat dit misschien in de toekomst ook niet het geval zal zijn, is echter speculatief. Deze vorm is natuurlijk niet de eindvorm. De gebruikte technieken zijn niet de definitieve. Alles zal afhangen van de professionele support die Massoud zal weten te genereren. Zo werkt innovatie! Ik had ook niet graag op het eerste fietsontwerp van Da Vinci het hedendaagse verkeer in gegaan.
Dit alles heeft echter totaal niets te maken met de iconische waarde die dit project lijkt te hebben of te krijgen. De grote belangstelling in binnen- en buitenland van (vak)pers en publiek duidt er kennelijk op dat men de betrokken gedrevenheid van jonge ontwerpers als Hassani om een poging te wagen om bij te dragen aan het oplossen van 'wicked problems' - en niet alleen het leven van de happy few te verrijken, maar ook dat van de unhappy many te verbeteren - meer dan waardeert. Daar kunnen we en mogen we vanuit het vak nooit met cynisme op reageren. Zoals we dat ook niet deden bij de 'Dutch Design Icoon Stoelen' uit vorige decennia. Overigens heeft Dirk van der Kooy, DAE jaargenoot van Massoud, minstens net zoveel pers gehad met zijn 'Endless Chair', dus ook die traditie leeft voort.
Sinds ik op mijn zeventiende geconfronteerd werd met een mogelijke (maar gelukkig uiteindelijk niet noodzakelijk geachte) amputatie van mijn gehele linkerbeen, ben ik mij er zeer van bewust dat het verlies van een of meerdere ledematen niet het einde van het leven is, maar dat het voor een mens wel het begin betekent van een levenslange beschadiging en belemmering. Als de Mine Kafon in al zijn simpelheid ook maar eenmalig voorkomt dat de toekomst van een voetballende jongen in Angola of een huppelend meisje in Afghanistan uit elkaar knalt, dan is dit ontwerp meer dan geslaagd.
Walter Amerika
Contra
De Mine Kafon van ontwerper Massoud Hassani zou wel eens de nieuwe icoon van het Dutch Design kunnen worden. Het product wordt dan de opvolger van Marcel Wanders' Knotted Chair, de icoon van de jaren negentig, en de meubelserie Smoke van Maarten Baas, die het symbool is voor het Dutch Design van eerste het decennium van deze eeuw. Het zou het bewijs zijn dat Dutch Design niet een kwestie is van volksaard - Hassani is afkomstig uit Afghanistan - en geleerd kan worden.
Op het eerste gezicht kunnen voor het ontwerp van de Mine Kafon alle vakjes van het goed design worden aangevinkt. Met het product worden landmijnen onschadelijk gemaakt, dus met de maatschappelijke relevantie zit het wel snor. Het is ook een duurzaam product, want het wordt voortbewogen door de wind en kan eenvoudig worden gerepareerd. Het is ook een mooi voorbeeld van de integratie van low-tech en high-tech. De stelen en de kunststof stempels kunnen vrijwel overal worden gemaakt, satellietnavigatie is een alom tegenwoordige technologie, die tamelijk goedkoop is. De vormgeving is eerder poëtisch dan bedreigend en staat in mooi contrast tot de grimmige functie van het toestel.
Toch klopt er iets niet aan het concept van de Mine Kafon. Het idee van een zich willekeurig en autonoom voortbewegend mijnopruimingstoestel strookt niet met een beginsel van de mijnopruiming, de systematische aanpak. Je zult met de Mine Kafon nooit de zekerheid hebben dat een stuk grond helemaal vrij van landmijnen is. Het toestel kan nooit in de plaats komen van de handmatige opruiming van landmijnen. Het concept lijdt aan hetzelfde euvel als windenergie. Je moet altijd ook over een andere vorm van electriciteitsopwekking beschikken, omdat je nooit de zekerheid hebt of er genoeg wind waait om in de energiebehoefte te voorzien. Voor de Mine Kafon geldt als er geen wind waait dan staat deze de stil. Waait het dan wordt het toestel in een bepaalde richting geblazen en de kans is groot dat het ergens vast komt te zitten of in een sloot belandt.
Het enige dat met de Mine Kafon is aan te tonen, is de aanwezigheid van een landmijn op een terrein. Voorop gesteld dat het toestel een landmijn raakt en deze ontploft. Dan weet je dat er op de plek waar de Mine Kafon tot stilstand is gekomen, een landmijn heeft gelegen. Of het traject dat het toestel heeft afgelegd, helemaal vrij van mijnen is, weet je niet, want satellietnavigatie is niet zo nauwkeurig dat ze tot op de centimeter kan laten zien welke route het toestel heeft gevolgd. Deze nauwkeurigheid is wel nodig wil je antipersoneelsmijnen verwijderen, want deze zijn niet veel groter dan een blikje schoensmeer. De Mine Kafon geeft de bewoners van een met landmijnen bezaaid gebied een gevoel van schijnveiligheid, wat zelfs tot meer slachtoffers kan leiden.
Iconische producten als de Knotted Chair of de citruspers van Philippe Starck hebben als kenmerk dat hun functionele eigenschappen ondergeschikt zijn aan hun conceptuele of symbolische. Maar deze zijn nooit helemaal afwezig, en dit is bij de Mine Kafon wel het geval. Het lijkt erop dat de fans van de Mine Kafon hun kritische blik laten varen door de goede intenties van de ontwerper en de poëtische vormgeving van het product. Maar Dutch Design zal echt op zoek moeten gaan naar een andere icoon.
Marc Vlemmings
