In Memoriam Ed Annink
Bright mind, beautiful ideas
Vanochtend is ontwerper en medeoprichter van Ontwerpwerk Ed Annink, 56 jaar oud, overleden. Hij was al enige tijd ernstig ziek, maar zijn dood komt toch onverwacht. Max Bruinsma herdenkt hem.
In de 'postmoderne stijlkamer' in het oude Centraal Museum Utrecht stond een stralende jongeman met opmerkelijk blond haar, omringd door bizar vormgegeven meubels en huishoudelijke apparaten, waaronder een stofzuiger van Ebbing/Haas die eruit zag als een soort kleine kerncentrale, en een opvallende vloerbedekking van hoekig en golvend versneden vinyltegels. De jongeman was Ed Annink, de vloer was zijn eigen ontwerp, evenals een bureautafel met grillig gevormd werkblad, en de rest van het interieur was door hem op uitnodiging van het museum bijeengezocht uit radicale voorstellen van Nederlandse ontwerpers. Het was de lente van 1985, en mijn eerste ontmoeting met een van de vrolijkste ontwerpers die ik ooit heb gekend. De 'stijlkamer' was een serieuze vingeroefening die Annink typeert: een provocatie, niet om heilige huisjes omver te schoppen maar om je aan het denken te zetten over je eigen verwachtingspatronen. Door de zaal niet museaal maar een beetje slordig in te richten, met die stofzuiger midden op de vloer, alsof de bewoner tijdens het opruimen even voor een boodschap naar buiten was gelopen, zag de kamer er zowel vertrouwd als heel ongewoon uit. Ed Annink was een meester in het scheppen van stimulerende verwarring.
Was - ik kan moeilijk wennen aan het feit dat hij dood is. Hij was op z'n zesenvijftigste nog lang niet klaar, al had hij intussen veel bereikt. Als medeoprichter en partner van het Haagse bureau Ontwerpwerk heeft hij mede leiding gegeven aan een enorme hoeveelheid projecten voor vaak grote industriële en institutionele opdrachtgevers, van huisstijlen tot tentoonstellingen, van boeken tot campagnes. Parallel aan zijn werk als creative director bij Ontwerpwerk was Annink ook onder eigen naam een productief, wereldwijd gewaardeerd en vooral fantasievol productontwerper, die steeds weer blij werd van lichte verwarring. 'Hare' is een goed voorbeeld: een icoontje van de door hem zeer bewonderde beeldstatistiekontwerper Gerd Arntz werd door hem gebruikt als vorm voor een bijna twee meter brede deurmat. Een intelligent geintje – het symbool van 'het hazenpad kiezen' als welkomstmat voor de voordeur? –, dat tegelijk werd ingezet voor een serieuze en succesvolle poging het werk van Arntz opnieuw onder de aandacht te brengen. Dat resulteerde in een boek over Arntz en een website die voor het eerst de gehele thesaurus van zo'n 4000 pictogrammen, iconen en kleine illustraties toegankelijk maakte, die Arntz als ontwerper met Otto Neurath voor hun beeldstatistieksysteem ISOTYPE in de jaren 'twintig en 'dertig had ontwikkeld.
Ed Annink was zich als geen ander bewust van het effect dat een goede combinatie van ernst en luim teweeg kan brengen. Met de pretogen van een gepassioneerd debater liet hij soms vreemde ontwerpen zien, in vrolijke afwachting van de reacties. Een theelepel met een gat? Roert echt beter en doet het bovendien goed als sieraad! En wie gebruikt zo'n lepeltje bij de thee nu eigenlijk nog om iets mee op te scheppen? Onverbiddelijke logica, maar zonder het gelijkhebberige dat veel verstokte modernisten aankleeft. Intussen was hij dat ook, een modernist. Annink hield van zorgvuldige argumentatie, ook in vorm, en van systematisch ontwerpen in een eenvoudige visuele taal. Maar hij was een modernist met een ongebreidelde nieuwsgierigheid naar het vervolg. Met zijn postmoderne stijlkamer provoceerde hij ook zichzelf, en hij is dat blijven doen. Als oprichter in 2001 van Funlab, de Master 'Experience and Entertainment Design' aan de Design Academy Eindhoven, bijvoorbeeld. Die behelsde een voor Nederlandse begrippen duivelse combinatie van volksvermaak en high design. Efteling meets Droog. Annink was voortdurend in touw om dat soort bruggen te slaan tussen populaire cultuur en de designelite, tussen massa-industrie en exclusief ontwerp, tussen politiek en cultuur. De manifestatie Den Haag – Design en Overheid, in 2010, is daar een goed voorbeeld van. Een ambitieus programma in het kader van Den Haags bid om in 2018 culturele hoofdstad van Europa te worden, werd door Annink vanuit Ontwerpwerk ingezet om een hernieuwde band te scheppen tussen ontwerpers en de overheid als voorbeeldige opdrachtgever. En het ontwerpen in te zetten als verbindende factor in een multicultureel Europa.
Annink was een energiek promotor van design als een manier om de wereld te interpreteren. Design, niet alleen als functionele probleembenadering maar ook, en misschien vooral, als manier van kijken. De tentoonstelling Bright Minds, Beautiful Ideas die hij in 2003 voor de Experimentadesign biënnale in Lissabon maakte was een gepassioneerde hommage aan die ontwerpmentaliteit. Een verrassende combinatie van werk van Bruno Munari, Charles en Ray Eames, Martí Guixé en Jurgen Bey liet, in Anninks woorden, zien hoe deze ontwerpers "overal vraagtekens bij zetten en in staat zijn om fantasie, speelsheid en een onderzoekende geest te verbinden door visie. Ze koppelen cultuur met economie en wetenschap, en nieuwsgierigheid en openheid met sociale betrokkenheid en actie." Het is een zelfportret van Ed Annink.
Ik heb sinds onze eerste ontmoeting in 1985 regelmatig met Ed samengewerkt, onder andere voor de tentoonstelling 'Catalysts!' in 2005 voor Experimentadesign, de biënnale waarvan we beide ook adviseur zijn. Tijdens brainstorm weekends in Lissabon ter voorbereiding van het programma van de komende biënnale, kon Ed soms urenlang vrijwel niets zeggen. Hij luisterde en zat aantekeningen te maken temidden van heftige discussies om hem heen. Tegen het einde van de sessie vroeg de voorzitter hem wat hij er nou van vond. Hij antwoordde met een naadloze samenvatting in korte zinnen van wat er die dag de revue was gepasseerd, en kon dan zeggen: "maar als we het nou eens helemaal anders zien?" God, wat zal ik die bright and beautiful man missen!
Wil je reageren op dit artikel? Stuur een mailtje naar de redactie.