Materiaal, Techniek & Innovatie
Thema uit Items archief
Items heeft de ontwikkeling op het gebied van de samenhang tussen materiaal, techniek en innovatie in Nederland bijna 30 jaar lang op de voet gevolgd. Het meest frequent gebeurde dit in de tweede helft van de jaren ‘90 met de rubriek ‘Materiaal en Technologie’ van Ed van Hinte. Meerdere malen zijn er themanummers over het onderwerp verschenen, waarvan de eerste al in 1983. De artikelen spreken over moderne en traditionele materialen, technieken en de ontwerpers die hiermee op innovatieve wijze werken.
Een vaas van rubber, een aromatisch schouderboeket, een solar-sjaal of een ‘facetgeslepen’ schoen. Vandaag de dag klinkt dit misschien niet eens zo heel gek in de oren, maar dertig jaar geleden waren deze ontwerpen science fiction en technisch niet uitvoerbaar. Dat ze nu werkelijkheid zijn geworden is in belangrijke mate te danken aan materiaalinnovatie. De ontwikkelingen op technologisch gebied staan nooit stil en dat is niet alleen het terrein van de wetenschap – ook het ontwerpvak ontwikkelt mee en ontwerpers behoren vaak tot de eersten die nieuw materiaal uitproberen.
De vernieuwzucht en creativiteit van ontwerpers leidt tot uiteenlopende toepassingen van en experimenten met materialen. Aan het begin van de 20e eeuw werd het eerste niet natuurlijke materiaal uitgevonden: de kunststof bakeliet leek gebruikt te kunnen worden voor elk voorstelbaar product. De nylon panty is de eerste succesvolle commerciële toepassing van kunststof. In de Tweede Wereldoorlog werd kunststof onder andere gebruikt voor gasmaskers, vliegtuigonderdelen en legerserviesgoed en zo kwam de consumptieve toepassing pas echt op gang. Ontwerpers als Charles en Ray Eames en Verner Panton experimenteerden met vormingstechnieken en procédés die ontwikkeld waren in de oorlog. Ze waren geïntrigeerd door het nieuwe plastic dat gevormd kon worden naar het lichaam. In de jaren ’60 geloofden ontwerpers dat plastic de wereld zou veroveren. Visionaire projecten zoals de geodetische koepels van Buckminster Fuller en de plastic woonlandschappen van Joe Colombo gaven de droomwereld gestalte die was gecreëerd met nieuwe technologieën en nieuwe materialen.
De plasticbel spatte uiteen door de oliecrisis van 1973. Kunststof kreeg in de jaren ’80 een nare bijsmaak vanwege het groeiende milieubewustzijn, maar we hebben inmiddels gezien dat ook kunststof recyclebaar is en dat eenzijdig gebruik van natuurproducten niet persé bijdraagt aan een goed milieu. In de loop van de jaren ’90 is duurzaamheid hoog op de agenda komen te staan. Het besef dat we niet eeuwig door kunnen gaan met het uitputten van de aarde heeft geleid tot een streven naar duurzame materiaalinnovatie. Met behulp van niet-traditionele productietechnieken zijn natuurlijke materialen gemanipuleerd en toepassingsmogelijkheden vergroot. De duurzame materialen variëren van lichtgewicht en biologisch afbreekbaar tot ingenieuze en esthetische constructies van ijs en bamboe. Ook kunnen ontwerpen duurzaam gemaakt worden door een binding tussen gebruiker en product die het materiële overstijgt. Materiaal dat tekens van een gedeeld verleden draagt, bevat emotionele waarden waardoor de gebruiker er minder snel afstand van zal doen. Maar dan moet het product wel blijven werken, en niet zijn ontworpen vanuit de gedachte van planned obsolescence!
De jury’s van talloze designprijzen besteden steeds meer aandacht aan duurzame ontwerpen. Sinds 2009 is er een specifieke prijs voor duurzaam en innovatief materiaalgebruik: de DOEN | Materiaalprijs. Het winnende ontwerp van 2010, bijvoorbeeld, ‘Waste Materials’ van Claudy Jongstra, benut materiaal optimaal door het restmateriaal van het vilten van een Drents heideschaap te vermengen met andersoortig wol en zijde.
De nieuwste ontwikkeling op gebied van materiaalinnovatie ligt in het domein van de nanotechnologie. Hiermee kunnen zelfregulerende stoffen gecreëerd worden in weefselstructuren. In Items nr. 2 2011 verkent Chris Reinewald deze ‘Willie Wortelmode.’ Een nieuw voorbeeld van de wisselwerking tussen mode en technologie die in 30 jaargangen van Items vaak is gesignaleerd.
Maria Blaisse aan het werk, 2002. Foto: EKWC
Wil je reageren op dit artikel? Stuur een mailtje naar de redactie.