Problemen Design Academy Eindhoven
Top masteropleiding stapt op
Op de dag dat Gijs Bakker afscheid nam als hoofd van de masteropleiding van de Design Academy, zijn ook Bakker's drie beoogde opvolgers opgestapt uit onvrede over een op handen zijnde herstructurering van de opleiding en over het gebrek aan visie van het college van bestuur van de academie.
Vlnr: Jan Boelen, Louise Schouwenberg, Joost Grootens
Het opstappen van Jan Boelen (hoofd social design), Louise Schouwenberg (hoofd contextual design) en Joost Grootens (hoofd information design) viel vorige week donderdag samen met het afscheidsfeest van Gijs Bakker, een dag na de uitreiking van de masterbul aan de studenten. Zij wisten nog van niets. Gijs Bakker was wel op de hoogte van het besluit van de drie afdelingshoofden, maar hij had zich voorgenomen er desondanks een prettige dag van te maken.
Volgens de drie wil de academie de masteropleiding herstructureren zonder dat ze enige visie toont op de veranderende betekenis van design en de veranderende rol van de ontwerper. Boelen legt uit dat de leiding van de academie de bureaucratische structuur die ze ontwikkeld heeft voor de bacheloropleiding, ook aan de masters wil opleggen. "Men heeft twee verschillende vormen van onderwijs gemengd. Bij de bachelors is kennisoverdracht belangrijk. Deze opleiding moet op sommige onderdelen bijgesteld worden en daarvoor is een structuur uitgedacht. Of die structuur goed uitpakt voor de bachelors weet ik niet, maar voor de masters zeker niet. Hij wordt nu klakkeloos gekopieerd op de masters, terwijl de twee niet compatibel zijn. Bij de masters zijn we bezig met kennisontwikkeling en onderzoek, wat fundamenteel anders is."
In de nieuwe structuur wordt een managers bestuurslaag uitgebreid met functies waarvan Boelen en zijn collega's de noodzaak niet zien. "Naast ons zouden een Dean of Education, een Facilitator en een Translator komen. Zij mogen studenten aannemen en mentoren benoemen én ze mogen beslissen over de thema’s en de aanpak van het onderwijs zelf. Voor ons als hoofden is dit een fundamenteel probleem, omdat wij zowel met de inhoud willen bezig zijn als het onderwijs willen kunnen vormgeven." Schouwenberg: “De Dean of Education wordt de belangrijkste figuur, die alle adviezen en voorstellen van de Deans of Design, de voormalige afdelingshoofden, zomaar naast zich neer kan leggen op grond van zogenaamde didactische overwegingen. We hebben het hier over master beroepsonderwijs! Dan maak je toch professionele overwegingen, inhoud, leidend? Wij zien hoe in het nieuwe systeem een managements beheersingsagenda over het hele onderwijs wordt gelegd, terwijl de professionals worden kaltgestellt.” Gijs Bakker, inmiddels, is het met de drie eens. In het Eindhovens Dagblad van 9 juli merkt hij op: "Analyserend kom je tot de conclusie dat de directie steeds grotere behoefte heeft aan een sterke controle op het designonderwijs. Dat past niet bij deze opleiding, waar creatieve mensen juist een genereuze ondersteuning nodig hebben om zich te ontplooien."
Dean of Design
De hoofden, die in de nieuwe structuur Dean of Design gaan heten, mogen zich alleen met "vakinhoudelijke zaken" bezighouden, zonder een directe relatie te kunnen leggen met het onderzoek en onderwijs van de masters. “De functiebeschrijving van de Dean of Design is uitermate vaag”, zegt Schouwenberg. “De Dean of Design ‘Integreert (inter)nationale ontwikkelingen op gebied van politiek, cultuur, wetenschap en maatschappij in de programmering van het designveld binnen DAE. Vertegenwoordigt het eigen designveld, bouwt en onderhoudt een (internationaal) netwerk op tactisch en strategisch niveau.' Nergens is er sprake van een nauwe betrokkenheid bij het onderwijs.”
Die functiebeschrijving is een te beperkte taak, waarvoor de drie passen. De functie van afdelingshoofd is voor geen van drieën een fulltime baan. Boelen is artistiek directeur van galerie Z33 in Hasselt, Schouwenberg is publicist beeldende kunst en design, en Grootens heeft een grafisch ontwerpbureau. Toch valt het opstappen Boelen en zijn collega's zwaar. "Ik heb 29 studenten uit heel de wereld aangetrokken. Die heb ik allemaal persoonlijk gesproken, maar nu kan ik niet waarmaken wat ik deze mensen heb beloofd. Ik heb ze beloofd dat ik de mentors kan aantrekken en kan bepalen welke thema's we behandelen en welke onderzoeksvelden we kiezen."
De problemen tussen de academieleiding en de afdelingshoofden spelen al langer, maar pas twee weken geleden heeft het college van bestuur op papier gezet hoe de nieuwe opzet van de masteropleiding eruit komt te zien. "Dat was de druppel die de emmer deed overlopen", zegt Boelen. "We hebben ons vertrek uitgesteld, omdat we wilden dat de studenten ordentelijk konden afstuderen." Volgens hem is er geen reden om de opleiding nu te veranderen. Ze is recent geaccrediteerd met een "excellente" beoordeling. Boelen noch zijn collega's hebben ooit van de zijde van de academieleiding te verstaan gekregen dat zij de verkeerde thema's en onderzoeksgebieden hebben gekozen.
Het lijkt erop dat de academie wel de nieuwe structuur rond heeft, maar inhoudelijk geen idee heeft in welke richting ze moet gaan. "De school mist een visie", stelt Boelen. "Ze moet weten wat design kan betekenen, welke vorm van onderwijs ze daar tegenover moet zetten en welke mensen ze moet aantrekken. Helaas weet ze dat niet. Nu overheerst een managements agenda. Voor de inhoudelijke beslissingen heeft men curatoren aangetrokken, die zich uitsluitend bezighouden met de examenpresentaties, maar het onderwijsprogramma samenstellen is ook een soort van cureren. Vorm en inhoud gaan altijd samen."
Schouwenberg ziet een ruimer verband: ”In het HBO onderwijs is de roep om kwaliteitsbewaking, formalisering van beoordelingscriteria en competentieschalen al een tijdlang steeds belangrijker", zegt ze. ”Maar in het kunstonderwijs garandeer je met gestandaardiseerde procedures geen kwaliteit, daar moet ruimte blijven bestaan voor subjectieve oordeelsvorming en het besef dat veel kwaliteiten niet of nauwelijks meetbaar zijn. Vorige directies hebben zich sterk gemaakt voor de onafhankelijkheid van de school en zijn niet bezweken voor het soort regelgeving die voor creatieve opleidingen dodelijk is. Daarover klinken al jaren kritische signalen binnen en buiten de academie, maar het huidige college van bestuur en de raad van toezicht houden zich er doof voor. Intussen dreigen beide met juridische stappen als wij met de media blijven praten over onze bezwaren tegen de onderwijsvernieuwings-plannen. Als die plannen zo goed en noodzakelijk zijn voor de school, zoals zij beweren, waarom zouden ze het openbare debat dan schuwen?“
Bijl
In hun ontslagbrief stellen Boelen, Schouwenberg en Grootens dat in de nieuwe structuur vertrouwen en dynamiek plaats zullen maken voor wantrouwen, hiërarchie en controle. Dit zal ook opgaan voor de bacheloropleidingen, want de veranderingen die Boelen schetst, zullen ook daarop van toepassing zijn. Ook de afdelingshoofden van de bachelors gaan autonomie inleveren en ze zullen zich moeten schikken naar een meer bureaucratische structuur. De afdelingshoofden hebben intussen naar aanleiding van het opstappen van hun collega's van de masters een spoedberaad met het academiebestuur aangevraagd.
Met dat al lijkt de bijl gezet in wat de Design Academy uniek maakt. Vanaf de jaren tachtig is de opleiding bezig geweest een sterk, internationaal docentencorps op te bouwen. Geen fulltime docenten, die jaar-in-jaar-uit hetzelfde programma draaien, maar mensen uit het vak, die een dag in de week naar Eindhoven komen om onderwijs te geven. Het was de visie van Jan Lucassen en Jan van Duppen, die tot 1999 het college van bestuur vormden. Hun opvolgers, Lidewij Edelkoort en Liesbeth in 't Hout, hebben deze opzet nagenoeg ongemoeid gelaten en zich met succes gericht op de internationalisering van de academie. De problemen op de academie blijken met name bij de bacheloropleiding te liggen, waar men moeite heeft om het ontwerponderwijs en de kompasvakken zinvol te verbinden. Met de kompasvakken kunnen de studenten hun vakinhoudelijke oriëntatie bepalen, van ambachtelijk tot zakelijk. Dat men voor de bachelors een betere opzet wil bedenken is beargumenteerbaar. Maar het ligt niet voor de hand dat men de nieuwe onderwijsstructuur van de bacheloropleiding, die zich nog moet bewijzen, bij voorbaat oplegt aan de masteropleiding, waar dergelijke problemen niet spelen. Juist de masteropleidingen hebben zich de afgelopen jaren goed ontwikkeld. De leiding van de academie lijkt met haar voornemen het kind met het badwater weg te gooien. "Design Academy Eindhoven is een onafhankelijke school met een traditie waarbij de persoon centraal staat", zegt Boelen. "Authenticiteit en originaliteit worden er voorop gesteld. De school is een vrijplaats en zou dat moeten blijven."
Design Academy zet veranderingen door
In een reactie van de leiding van de Design Academy op het opstappen van drie afdelingshoofden, zegt Henri Beelen, secretaris van het college van bestuur, dat het college zich niet herkent in het beeld dat de drie schetsen. Er is wel een inhoudelijke visie op het ontwerponderwijs en over de op handen zijnde veranderingen is regelmatig overleg gevoerd met de afdelingshoofden. Dat erkennen de drie overigens, maar tekenen aan dat er naar hun suggesties niet is geluisterd. Beelen laat weten dat het college van bestuur in de loop van deze week met een verklaring zal komen, waarin de visie en de koers van de academie worden uiteengezet. "We zijn nu anderhalf tot twee jaar bezig met het proces van onderwijsvernieuwing. Daarover is veel gecommuniceerd." Dat het verschil van mening over de veranderingen bij de masteropleiding nu is geëscaleerd, betreurt de academieleiding, maar ze lijkt er geen aanleiding in te zien tot heroverwegen.
"Er wordt geen afbreuk gedaan aan de autonomie van de afdelingshoofden, daar waar het de inhoud van hun vakgebieden betreft", stelt Beelen. Het aanstellen van docenten en mentoren, en het selecteren van studenten zal in de nieuwe structuur in gezamenlijkheid door de Dean of Education en de Deans of Design gebeuren. "Beiden hebben hierin een gelijkwaardige stem." Hij bestrijdt dat de bureaucratie zal toenemen in de nieuwe structuur. "Er is altijd een Hoofd Onderwijs geweest, die ook verantwoordelijkheid heeft voor het masteronderwijs. Deze functie schaffen we af en daarvoor in de plaats komt de Dean of Education." Deze week besluit de academie over de opvolging van de drie afdelingshoofden. Beelen: "Wij staan ervoor dat begin september een onderwijsprogramma klaar staat dat kwalitatief net zo hoogwaardig is als dat van het afgelopen jaar."
Intussen hebben ook bestuursvoorzitter Anne Mieke Eggenkamp en collega-directielid Igor van Hooff in het Eindhovens Dagblad van dinsdag 10 juli gereageerd. Eggenkamp: "Het komt er op neer dat we als opleiding met de veranderende tijd moeten meebewegen. (...) Dat vergt andere expertises, en dat betekent ook dat je mensen met andere vaardigheden moet inhuren."
Beeld: Entree Design Academy Eindhoven tijdens eindexamenexpositie, oktober 2011 (foto: Max Bruinsma)
Wil je reageren op dit artikel? Stuur een mailtje naar de redactie.