Max Kisman

Viveka van de Vliet, 19 december 2012

Beeld-Taal

Ook al werkt hij meer dan 35 jaar als grafisch ontwerper en illustrator, Max Kisman (1953) blijft vernieuwend en origineel. Met een duidelijk herkenbare, schijnbaar eenvoudige, heldere lijn ontwerpt hij letters, typografieën, websites, televisieleaders, posters, boeken, tijdschriften en apps. Dit werk zal te zien zijn tijdens de expositie ‘Max Kisman: Beeld – Taal’ van 3 maart tot en met 16 juni 2013 in het GR-ID.

Meer dan dat het een overzicht is van het breed uitwaaierende grafische werk van Max Kisman, benadrukt het GR-ID (voorheen Grafisch Museum Groningen) in de tentoonstelling de verhouding tussen beeld en taal, tussen illustratie en letter.

Beeld:Voor een lezing over zijn werk in het Grafisch Werk Centrum in Amsterdam, maakte Kisman een print in een oplage van vijftig stuks, 2011

In de tentoonstelling zien we leaders voor de VPRO, grafisch werk voor de Volkskrant, affiches voor Paradiso en postzegels voor de toenmalige PTT en het huidige PostNL. Maar ook werk voor muziektijdschrift Vinyl, waar Kisman van 1982 tot 1986 ontwerper en art director was en dat elk nummer anders werd vormgegeven. Daarna gaf hij met een aantal bevriende grafisch vormgevers onder andere TYP/Typografisch papier uit. Momenteel illustreert hij met zijn Kismanstudio het weekendessay in het zaterdagkatern van het Financieel Dagblad, ontwerpt hij de symbolen voor de parkeergarage op Schiphol en realiseerde hij een totaalproject - van het decor met gordijnen met een typografische print tot meubels, typografie, identiteit, licht en muziek - voor het NTR/Ikon/VPRO televisieprogramma Gesprek op 2.

Beeld: eerste uitgave van TYP/Typografisch Papier, 1986

De tentoonstelling toont veel recent werk. Als je het vergelijkt met vroeg werk, zie je dan veel veranderingen of een constante lijn?

‘Ik denk dat bij het oudere werk vooral de nadruk ligt op de redactionele en stilistische benadering van het grafisch ontwerpen. Het gaat dan over typografie, lay-out, beeldresearch, beeldbewerking en fotografie. Vanaf het begin van deze eeuw leg ik de nadruk meer op de tekening, hoewel de Rode Kruis postzegels voor de PTT uit 1987 daar al een mooi vroeg voorbeeld van zijn. Die ontwikkeling is eigenlijk door de eerste uitgave van TYP/Typografisch papier (1986) in beweging gekomen met knippen en plakken met onder andere foto’s en gekleurd papier. Het puur grafische aspect in mijn werk is de rode draad. Via typografie ben ik terecht gekomen bij pictogrammen en iconen, waarbij ik later door experimenten met collage en tekenen de restvorm of leegte ben gaan gebruiken. Daarin zie ik overeenkomsten met het weglaten van beeld in mijn tekeningen en van letter- en woordruimte in typografische composities. ‘Tegentonen’ voor Paradiso uit 1990 en ‘Embrace’ zijn daar mooie voorbeelden van.’

Beeld: Tegentonen, Paradiso, 1990

Is je uitgangspunt altijd de verhouding tussen beeld en taal, tussen letter en illustratie?

‘Beide elementen maken deel uit van de gehele compositie. Wel ben ik van mening dat taal de drager is van de verbeelding. Taal als gedachteninstrument, maar ook als collage-materiaal. Neem drie verschillende woorden en plaats die in willekeurige volgorde. Dan ontstaan er verschillende betekenissen met verschillende verbeeldingen. Wat dat betreft is taal mooi speelgoed. Een regel is een compositie. Een tekening is een compositie. Daaraan liggen dezelfde wetmatigheden ten grondslag. Als die twee op de een of andere manier bij elkaar aansluiten – qua vorm, qua inhoud – krijg je een intrigerende symbiose.’

Ben je je werkzaamheden meer gaan verleggen naar een bepaald medium of is de brede mix voor jou nog altijd het meest interessante?

‘Ik ben steeds op zoek naar de verbeelding. In welk medium dat gebeurt maakt mij niet zoveel uit. Wat ik belangrijk vind is dat het medium herkenbaar moet zijn in wat ik maak, dat je de karakteristieken ervan zoveel mogelijk uitbuit zodat het een geheel wordt. Voor mij geldt ook dat ik er zelf toe in staat moet zijn het te verwezenlijken, of op zijn minst de essentie van de vaardigheden moet beheersen of begrijpen. In tegenstelling tot veel anderen neig ik uit te gaan van beperkingen, meer dan van mogelijkheden. Daarmee behoud je een grote mate van authenticiteit. Uiteindelijk zou ik graag in of met een brede mix willen werken waarin beeld, geluid, beweging, ruimte, taal en muziek samenkomen. Gebaseerd op een familieverhaal wil ik een presentatie waarbij die verschillende media mijn beelden ondersteunen.’

Je hebt een reputatie als pionier op het gebied van digitale technologie met je experimenten met de eerste PC’s in de jaren tachtig. Waarmee loop je nu weer voorop in de techniek die je toepast in bijvoorbeeld tv-leaders?

‘Ik weet wat je met de technologie kan en zou kunnen. Mijn belangrijkste interesse is altijd al het narratieve/verhalende in de visuele communicatie geweest. Ik probeer de meest recente technologie te gebruiken in een zo breed mogelijke toepassing zonder dat die gaat domineren. Desnoods ga ik weer houtje-touwtje oplossingen verzinnen en een beetje experimenteren. Daar komt altijd wel wat bruikbaars uit. Momenteel bereid ik mijn ontwerpen en tekeningen voor op de iPad. Een platform waarvoor ik in samenwerking met Peter Mertens en Hans Frederiks ook twee apps heb geproduceerd. Het 'TTYPP iPhone Jam project' met Peter Mertens en Donald Beekman (live animatie en muziek op TEDX Delft in 2011) leidde tot de 'TTYPP 26x26' app voor de iPad. De andere is ‘IJsseloever’, een iPad app in het kader van het project 'Poëzie voor het Mobiele Scherm' van de Mondriaan Stichting, het Nederlands Letterenfonds en het Amsterdamse Stedelijk Museum. Deze app heb ik samen met dichter Wim Brands gemaakt en bevat vijftien video-gedichten een audioclip.

De tentoonstelling wordt geopend door Wim Brands. Kisman, die als docent aan verschillende academies in binnen- en buitenland les heeft gegeven, zal tijdens de expositieperiode ook workshops met en voor studenten geven. Ook een rondleiding en een lezing over zijn werk staan op het programma. Voor data en een definitief programma, check te zijner tijd de website van het GR-ID.

Beeld boven: Illustratie in het Financieele Dagblad bij het Weekend-essay over de gevaren van kerncentrales in Japan, 2011. Beeld onder: affiche voor de verjaardag van een van de leden van de Ska band Dixo Wankers waarvan Kisman deel uitmaakte en die na dertig jaar weer eens optraden, 2011