TV-genieke boeken
Grondwet en Statuut bij troonswisseling
Tijdens zijn inhuldiging als verse Koning legde Willem-Alexander de eed af, staand voor een uniek exemplaar van de Nederlandse Grondwet en – voor het eerst – het Statuut. Beide boeken zijn ontworpen door de Amsterdamse boek- en tijdschriftontwerpster Marise Knegtmans. Elk tellen ze 88 pagina’s, waarvan het Statuut, dat de staatkundige relatie tussen Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten regelt, maar 35 pagina’s tekst bevat.
De aan de Koninklijke Academie in Den Haag geschoolde Knegtmans verwierf de opdracht als één van de twee ontwerpers die SDU-uitgevers voorgedragen had. Ook Johan Enschedé kwam met twee ontwerpers. Pas nadat Knegtmans’ offerte was geaccepteerd, vroegen haar directe opdrachtgevers om schetsen, die zij in een weekend maakte; met nog twee maanden te gaan tot 30 april. Knegtmans’ schetsen beantwoordden volgens de opdrachtgever het meest aan de brief een ‘eigentijds, chique en toch sober’ ontwerp te maken. Specifieker was de eis dat de boeken ‘tv-geniek’ moesten zijn. Ze zouden immers de kerk binnengedragen worden en moesten goed te zien zijn. Daarom kregen ze een groter formaat: 30 x 40 cm.
Knegtmans: "In eerste instantie lijkt de Grondwet een niet al te complex boek. De tekst bestaat uit 142 artikelen, verdeeld over 8 hoofdstukken. De meeste tijd ging zitten in het onderzoek naar materialen." Voor de band passeerden diverse materialen de revue. Boekbindersmaterialen zoals linnen, leer en zelfs perkament, maar ook mooie goudkleurige zijdes. Perkament is moeilijk met zo’n groot formaat. Uiteindelijk bleek een met papier omplakte band het mooist, voorzien van een smooth laminaat. Het omslag bestaat uit twee lagen bord met daartussenin een vel goudpapier. Uit het bovenste bord is het wapen van Nederland gelaserstansd. Zo ontstaat een reliëf dat je ook duidelijk op tv ziet. "Voor het binnenwerk heb ik gekozen voor een mooie opdikkende mat gesatineerde papiersoort (Tatami), met een bedrukking van goud, zilver en zwart. De hoofdstukken worden onderling gescheiden door vier kortere gouden pagina’s, met daarin een laserstans van het eerste artikel van elk hoofdstuk." Het drukwerk van grondwet en statuten werd vezorgd door Drukkerij Wihabo uit Geffen.
Voor de typografie gebruikte Knegtmans de schreefloze letter Fago, een Duits ontwerp uit 1999 van Ole Schäfer. Beide boeken hebben een handgemaakt zijden kapitaalbandje en zijn gebonden met een rechte rug. In plaats van het boekblok recht af te snijden koos de ontwerpster ervoor het te ‘snoeien’ wat een prachtig ruwe snee oplevert. Een verlengd goudkleurig schutblad vouwt om het boekblok heen. Beide boeken worden bewaard in een doos van het zelfde omslagmateriaal als de boeken, eveneens voorzien van het wapen en een leren/suède binnenzijde.
"De controle en secuurheid in de eindfase was erg arbeidsintensief. Maar het was voor alle betrokkenen wel een feestje. Nooit meegemaakt dat je binnen heel korte tijd een vergadering kon beleggen voor een presentatie, met opdrachtgevers als de afdeling communicatie van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, Constitutionele zaken en het Kabinet der Koningin."
Tot de laatste minuut bleef het spannend. Het binden bleek bijvoorbeeld geen geringe opgave: katernen van 4 pagina’s die met 2 verschillende garens genaaid moesten worden en kwetsbaar drukwerk. Van Statuut en Grondwet zijn elk twee exemplaren gemaakt, waarvan één als reserve diende voor eventuele calamiteiten. Die exemplaren zijn na de plechtigheid vernietigd.
Voor de uitvoering zorgde Pau Groenendijk (Mooie Boeken). Als ambachtelijk boekbindster maakte ze eerder onder andere het trouwboekje van het koningspaar. ID-Laser tekende voor het laserstanswerk en Booxs (Joost Widdershoven) verzorgde het drukwerk.
Knegtmans hield tijdens het ontwerp- en maakproces geheimhouding in acht tot het moment dat de boeken ceremonieel werden binnengedragen in de Nieuwe Kerk. Helaas zwegen de NOS-commentatoren bij deze beelden in alle talen. Het was notabene een bevriende tv-maker uit Zwitserland die op de Zwitserse tv vertelde dat Marise Knegtmans de boeken ontworpen had en zelfs opnames toonde van het ontwerpproces.
Bij de plechtigheid werden beide boeken binnengedragen en duidelijk zichtbaar op de credenstafel gelegd naast de drie andere symbolen van koninklijk gezag en waardigheid: de kroon, de scepter en de rijksappel, die respectievelijk soevereiniteit, gezag en grondgebied symboliseren. Vervolgens bleven de boeken voor een korte tentoonstelling in De Nieuwe Kerk alvorens naar Paleis het Loo in Apeldoorn te verhuizen met als eindbestemming het Koninklijk Huisarchief in Den Haag. Daar bekeek Knegtmans eerder de twee exemplaren van haar voorgangers, de fameuze boekverzorgers S.H. de Roos (1948, Juliana), met een eigen sprookjesachtig letterontwerp, en Karel Treebus, die in 1980 voor het Beatrix-tijdperk een zakelijk-constructivistische vormgeving koos. Toch zijn deze Grondwet en Statuut niet specifiek voorbehouden aan de monarchie. Ook in republikeinse context zouden ze vanwege hun staatsrechtelijke betekenis ten tonele zijn verschenen.
Wil je reageren op dit artikel? Stuur een mailtje naar de redactie.