Redactioneel no.1, 2009

Max Bruinsma, 07 februari 2009

Informatiedingen

Ontwerpen die de gebruikers ervan in staat stellen informatie uit te wisselen en bij elkaar te brengen, zijn een vorm van redactioneel design, die nieuwe en belangwekkende betekenis kan genereren.

Hoe stellen wij ons de wereld voor? Als dingen of als informatie? Als je op de ontwikkelingen in de economie en het ontwerpen afgaat, moet je wel tot de conclusie komen dat het het laatste is. Informatie maakt of breekt markten, en informatie lijkt soms het enige dat telt bij het vormgeven van ook heel ding-achtige producten. Auto’s, bijvoorbeeld, zijn verzamelingen van visuele tekens geworden, die informatie geven over de ‘uitstraling’ van de wagen. De functie die de vormgeving hier volgt is informatie, niet de constructie van het ding. Lucas Verweij: “De designer lijkt aanweziger dan ooit maar eigenlijk is zijn positie flink verzwakt. Soms mag hij de achterlichten zo gek mogelijk maken, maar ik vraag me af of er nog ergens een auto ontworpen wordt door een ontwerper.” Informatie is de obsessie van onze cultuur geworden. En al zijn er al jaren pessimisten die stellen dat we verzuipen in de data, er zijn altijd ook mensen die beweren dat we te weinig gegevens hebben om die conclusie te kunnen trekken. Als alle informatie over alles is samengebracht zal ons eindelijk het licht op gaan. Paul Cox: “Ik had de wens om de hele wereld op een methodische manier te beschrijven, iets in de geest van Bruly Bouabré, die zijn leven lang op kleine kaartjes commentaar gaf op de gebeurtenissen van alledag. Samen vormden die kaartjes één grotere cyclus.” De behoefte om alles te willen weten omdat dat overzicht zal geven, lijkt op die van de geograaf die een landkaart op schaal 1 op 1 wilde maken. Melle Hammer: “de oplossing van deze rebus is opnieuw deze rebus ... als dit een tekst is dan komt hij met lege handen.” In het tijdperk van analoge media een absurde gedachte, maar nu de wereld uit informatie bestaat en niet meer uit dingen kunnen we het ons ineens voorstellen: een 1 op 1 kopie van alle informatie over alles, maar nu zo gelinkt dat er een overzicht ontstaat dat we eerder niet konden zien.

Het lijkt een utopie. In feite, echter, is het de opdracht van ontwerpers geworden om al die informatie niet zozeer samen te voegen maar zo te filteren dat we door de bomen het bos weer zien. Ontwerpers worden opnieuw aangesproken op wat al sinds de uitvinding van hun vak, anderhalve eeuw geleden, hun core business was: redactie. Het relatief nieuwe woord ‘datavisualisatie’ zegt iets over het belang van redactioneel ontwerpen – gegevens goed visualiseren betekent ze in een structuur gieten die het de lezer mogelijk maakt er patronen in te herkennen. Victor Horsting: “Vaak gebruiken we als uitgangspunt een beeld dat algemeen bekend is, en daarmee gaan we spelen. Het leidt tot een visuele taal die we samen creëren.” Maar het zegt ook iets over de hedendaagse cultuur. Nieuwe technologieën van datavisualisatie zijn zoiets als wat het centraal-perspectief zes eeuwen geleden was: een nieuwe manier om naar de bekende omgeving te kijken. De beeldtalen die in dit kader worden ontwikkeld zijn evenmin objectief als die Renaissancistische blik op de wereld het was; ze zijn uitvloeisel van hoe we de wereld ervaren. Els Kuijpers: “Ook taal is immers, net als beeldtaal, een representatiesysteem waarin betekenis tot stand komt in een dynamisch, speculatief, sociaal proces. Het is verbazingwekkend hoe weinigen in de kunstkritiek of -wetenschap die boodschap ter harte nemen.”

In de wereld die niet meer uit dingen maar uit informatie bestaat, wordt vaak gedacht dat het goed is om zoveel mogelijk verbindingen te leggen tussen zoveel mogelijk bronnen van informatie. Gerlinde Schuller: “Obama onderhield een profiel in zestien online communities, waaronder Facebook, Twitter, LinkedIn, Flickr, MySpace, YouTube, Eons, en BlackPlanet: een goedkope en effectieve methode om te profiteren van de persoonlijke contacten van zijn supporters en continu feedback te geven en ontvangen.” En vervolgens niet die informatie zelf, maar de verbindingen te visualiseren. Maar wat zegt het dat iemand 100.000 vrienden heeft op Hyves? Dat hij verbindingen heeft weten te leggen. De vraag stellen naar wat die verbindingen waard zijn of betekenen, lijkt aan te geven dat je het niet begrijpt – de links zijn de betekenis.

Het is voor ontwerpers een lastige opgave geworden: het verschil tussen vormgeven aan wat we kunnen weten en wat we willen weten lijkt soms heel klein, maar is essentieel. Ontwerpen die de gebruikers ervan in staat stellen informatie uit te wisselen en bij elkaar te brengen, zijn een vorm van redactioneel design, die nieuwe en belangwekkende betekenis kan genereren. Remco Vlaanderen: “Maar liefst 17 internationale fotoarchieven gebruiken de online photo sharing website Flickr om delen uit hun collecties te ontsluiten en vragen gebruikers mee te helpen de foto's te beschrijven en te duiden.” Vormgeving die er vooral op gericht is om wat we al denken te weten te bevestigen, kan beschouwd worden als een cultuuruiting die misschien interessant is om te analyseren, maar die ook zeer kritisch moet worden gevolgd. In de bevestiging ligt de kiem van een allesdoordringend stijlvoorschrift – de dictatuur van de grootste gemene deler. Ron Kaal: “Hoe dan ook, afgezien van de onduidelijke zo niet onbegrijpelijke aard van zijn werkzaamheden, is de intrigerendste vraag natuurlijk: waarom noemt iemand zichzelf ‘aesthetic marketing & design terrorist’?”

Toen Items ruim een kwart eeuw geleden werd opgericht, was het de uitgesproken bedoeling van het blad om het ontwerpen te zien als een functioneel veld, met een cultureel en maatschappelijk nut. De internationale contexten die die begrippen – functioneel, cultureel, maatschappelijk – mede bepalen, zijn in de tussentijd meermaals veranderd, en Items is meeveranderd. Maar wat niet is veranderd, ook nu het blad opnieuw een radicale metamorfose ondergaat, met een nieuwe hoofdredacteur, is het belang dat Items aan die termen hecht. Blijvend is ook de inzet om ze als integrerende leidraad te gebruiken bij het kritisch volgen van alle ontwerpdisciplines. Dat de wereld tegenwoordig uit informatie lijkt te bestaan en niet meer uit dingen zal ons er toe aanzetten die twee termen opnieuw te verbinden; informatie als ding en objecten als informatie te begrijpen.