Grafisch erfgoed bedreigd
Moet werk van Sandberg en Opland wijken voor verbouwing Amsterdamse metro?
De Amsterdamse metrostations uit de jaren '80 zijn na ruim dertig jaar aan vernieuwing toe. Het Parool meldt dat de verbouwingsarchitecten, GroupA, de kunstwerken in de betreffende stations niet meer bij de tijd vinden passen; zij willen een "meer 21ste-eeuwse uitstraling." Dat betekent dat werk van belangrijke ontwerpers als Sandberg en Opland dreigt te verdwijnen.
De metrostations aan het begin van de lijn, vanaf het CS, liggen onder het gebied dat in de jaren '70 en '80 een oorlogszone was, waar activisten de plannen voor die metro en de kaalslag die dat, vooral in de Nieuwmarktbuurt, tot gevolg zou hebben probeerden te verhinderen. Die metro is er desondanks gekomen, maar de stad heeft de actievoerders op een aantal belangrijke punten gecompenseerd. Het meest opmerkelijke daarvan is de stedebouwkundige invulling van de nieuwbouw die op het litteken van de graafwerkzaamheden is gebouwd. Met werk van architecten als Theo Bos en Aldo van Eyck is daar een voor de jaren '70 voorbeeldige balans gevonden tussen het oude stadsweefsel en nieuwe architectonische vormen. De veranderde houding van de gemeente Amsterdam tot de voormalige oproerkraaiers komt ook tot uiting in de aankleding van de metrostations Nieuwmarkt, Waterlooplein en Wibautstraat. Het eerste mag gerust een totaalkunstwerk genoemd worden, dat met zijn kunstwerken en documentatie over de Nieuwmarktrellen eigenlijk niet anders te lezen is dan als hommage aan de opstandige burgers die hebben voorkomen dat de buurt een trieste kantorenwijk met een snelweg erdoor werd. Een deel van de kunstwerken in dit station is al verdwenen. Voor station Waterloo maakte de beroemde grafisch ontwerper en directeur van het Stedelijk Museum, Sandberg, zijn grootste werk ooit, met de monumentale uitgescheurde letters van de naam van het station. En in station Wibautstraat maakte de politieke tekenaar Opland een monument voor het journalistieke verleden van de straat, ooit de basis van landelijke kranten als Volkskrant, Trouw en Parool. De kunstwerken in de drie stations zijn niet alleen van vrij hoge kwaliteit, maar ook belangrijke tekens van hun tijd; herinneringen aan de geschiedenis van de bouw van de metro en de buurten waardoorheen hij werd getrokken. De stations en de daarin aangebrachte openbare kunstwerken zijn dus cultureel erfgoed, waarmee omzichtig en respectvol moet worden omgegaan. Het mag dan ook geen verwondering wekken dat onder andere de Bond Heemschut en andere cultuurliefhebbers in Amsterdam de gemeente oproepen hun briefing aan de architecten zo aan te passen dat de verbouwing niet hoeft te leiden tot vernietiging van belangrijk cultureel erfgoed, en hopen dat de gemeentelijke Welstand die oproep zal steunen. Het laatste wat je moet doen in tijden van culturele kaalslag is goede openbare werken van goede kunstenaars en ontwerpers vernietigen.
Beeld:
1. Station Nieuwmarkt, met slopersbal (foto aforaseem)
2. Station Waterlooplein, met letters van Sandberg
3. Station Wibautstraat, met typografie van Opland
Wil je reageren op dit artikel? Stuur een mailtje naar de redactie.