Honderd jaar Pastoe

Viveka van de Vliet, 07 november 2012

Met een tentoonstelling in De Kunsthal, een boek en een speciaal ontworpen kast laat Pastoe het honderd jarig bestaan volgend jaar niet onopgemerkt voorbij gaan. Netwerker Anne van der Zwaag is curator. Zij betrok ontwerpers, fotografen en architecten die de programmering van het jublilerende Nederlandse designmeubelmerk inhoud geven.

Van der Zwaag heeft al een lange relatie met Pastoe en met de stad waar de fabriek van het meubelbedrijf al jaar en dag staat. Ze bedacht samen met designcritucus Gert Staal een concept waarbij het verleden, de positie in de huidige designwereld en de toekomst van Pastoe aan bod komen. ”Het is geen gewoon bedrijf” zegt ze. Het bijzondere is dat het nog altijd een eigen fabriek heeft, dat het zich met eenvoud, tijdloosheid, kwaliteit en ambacht heeft ontwikkeld tot een vernieuwend en internationaal erkend designers' interieurlabel, en het progressief is in het zoeken naar samenwerking met gerenommeerde ontwerpers en architecten als Maarten Van Severen, Shigeru Uchida, Scholten & Baijings en Cees Braakman. Maar ook met bekende vormgevers, zoals Dick Bruna en Benno Premsela en fotografen als Ed van der Elsken, Jan Versnel en Cas Oorthuys. Zij werkten mee aan aan catalogi, posters en advertenties van Pastoe. “Voor mij waren dat genoeg artistieke en inhoudelijke aanknopingspunten”, meent Van der Zwaag.

Beeld: Catalogus Pastoe 1955, foto Ed van der Elsken

Om de samenwerkingstraditie voort te zetten vroeg ze voor het jubileum ook een aantal bekende Nederlandse en internatonale ontwerpers, architecten en fotografen. Met één van de vier karakteristieke Pastoe-thema’s: meubel als object, ambacht, minimalisme en flexibele toepassing geven industrieel ontwerpers Naoto Fukasawa en Konstantin Grcic, het fotografenduo Scheltens & Abbenes en architect Claudio Silvestrin een visie op de toekomst.

Het eerste thema inspireerde Silvestrin tot het vervaardigen van een zes meter lange architectonische boekenkast dat meer een sculpturaal object met een automome kwaliteit wordt dan een gewone kast. Fotograaf Maurice Scheltens en visueel kunstenaar Liesbeth Abbenes gingen naar de fabriek en bestudeerden het thema flexibiliteit. De constructie van een kastje verbeelden ze in abstracte fotografie dat vervolgens gepresenteerd wordt als een autonome installatie. Fukasawa maakte de meest minimalistische versie van een boekenplank die hij maar kon bedenken. Die flinterdunne plank wordt straks ook toegepast als installatie.

“Als ik twintig ontwerpers had gevraagd een kast te ontwerpen, of een bestaande stoel te interpreteren, was dat niet interessant geweest”, denkt de curator. “Ik wil geen prototypers maar proposities. Daarmee wil ik meerwaarde creëren voor zowel het bedrijf, de ontwerper als het publiek. Zo worden ontwerpers uitgedaagd hun creatieve visie vorm te geven die kan bijdragen aan het bedrijf en Pastoe wordt uitgedaagd om de nieuwe, verrassende resultaten wellicht in productie te nemen. Het is een gezamenlijk proces”, zegt Van der Zwaag

Beeld: Affiche pastoe van Theo Stradmann, 1958

De vier ‘meubelproposities’ zullen op onverwachte plekken in de tentoonstelling opduiken. Voor de vormgeving en inrichting van de tentoonstelingsruimte tekenden architect Anne Holtrop en beeldend kunstenaar Krijn de Koning. In hun studio’s in Amsterdam laten ze alvast de maquettes zien. “De huizen die Mies van der Rohe in 1931 in Berlijn in een grote hal bouwde waardoor het zelfstandige objecten werden, inspireerde ons. Dit idee slaat een brug naar de meubels van Pastoe”, legt Holtrop het thema ‘Environments’ uit. “In het archief van Pastoe vonden we namelijk van die specifieke omgevingen, een soort decors die Pastoe creëerde om de meubels te laten zien.”

In de tentoonstelingsruimte van1500 vierkante meter in de Kunsthal hebben ze daarom drie gebouwen gemaakt die weliswaar dezelfde afmetingen hebben maar totaal verschillend van karakter zijn: een bijna monolithisch, naar binnen gekeerd, zwart paviljoen waar de vorm van verdwijnt door de (niet) kleur. Daarnaast komt een meanderend en veranderend gebouw van industrievilt dat in een frame naar beneden hangt, en tot slot een sculpturaler gebouw met veel openingen en aanwezige kleurvlakken. De Koning gaat met het thema ‘Archives’ de ontwerpgeschiedenis van Pastoe in beeld brengen met bijzondere ontwerpen, advertentiemateriaal, schetsen en foto's. De jaren tachtig meubels komen in de kleurige ruimte, de Leather Lounge Chair van Maarten van Severen, vanwege het natuurlijke materiaal in de dike vilten ruimte en de draadmeubels uit de jaren vijftig van Braakman in de zwarte omgeving. “Het is spannend om te zien hoe de meubels zich hier straks in gaan verhouden”, zegt hij.

De tentoonstelling wordt niet chronologisch want chronologie laat de verbanden niet zien. “We willen juist de diversiteit tonen. Een kastje uit de jaren vijftig past naast een foto uit 2012 wanneer ze dezelfde mentaliteit hebben”, meent Van der Zwaag. Ook past ze ervoor dat het een statische museale tentoonstelling wordt. Dus geen stoel op een sokkel. “Je moet meubels ervaren in de context waarin ze thuishoren, het gaat ten slotte over gebruiksvoorwerpen, over toegepastheid.”

Gert Staal werd gevraagd aan het boek te schrijven omdat hij net als Van der Zwaag Pastoe goed kent en de ontwikkeling van het bedrijf goed in een contect kan plaatsen. In het visuele naslagwerk (NAi Publishers) komt een index met zo’n 250 Pastoe-objecten met foto’s en affiches. Dirk Laucke die het boek en de huisstijl vormgeeft, nam een affiche als uitgangspunt dat Dick Bruna in 1961 voor Pastoe heeft vormgegeven. Hierop staat een clowntje op een kast, onhandig twee dozen boven zijn hoofd uit tillend. Laucke speelde met de minimalistische kubusvorm door er een kleurig ijsje, ballon en boompje van te maken. De tentoonstellling in de Kunsthal loopt van 23 februari tot en met 2 juni 2013.