Chinees topdesign
Verpakking voor stemgember
Een van de hoogtepunten van industriële vormgeving is het Chinese gemberpotje, stelt Bas Oudt.
Er zijn veel Chinese studenten die hier in Nederland op kunstacademies ‘Dutch Design’ komen leren. Dat vind ik altijd een klein beetje ridicuul... laat ze toch lekker ‘Chinese Design’ gaan doen!
Ik snap ’t wel hoor: actief op de wereldmarkt en leergierig als ze zijn, willen ze de principes van dat Dutch Design een beetje onder de knie krijgen. Gaat ze wel lukken ook (zo moeilijk is het niet), maar ondertussen veronachtzamen ze hun eigen kwaliteiten. Ik word daar wat weemoedig van. Ik vind Chinezen namelijk fantastische ontwerpers! Ga naar een Chinese supermarkt en je weet niet wat je ziet: de prachtigste verpakkingen die je zintuigen op alle manieren weten te prikkelen. Tuurlijk, conceptueel is het wellicht minder sterk dan het gemiddelde Dutch Design, aan de andere kant is het een feest van lekker takkelende typografie, uitgevoerd in een diversiteit aan tactiele materialen en uitgevoerd in leuke kleuren die hier nog niet eens in het wild voorkomen. Daarbij hebben ze soms de meest inventieve oplossingen voor schijnbaar ondergeschikte problemen.
Zo vind ik een van de hoogtepunten van industriële vormgeving de Chinese verpakking voor stemgember. Iedereen kent ’m wel, zo’n zeshoekig gefacetteerde aardewerken pot, met een afgeplatte bovenkant met een groot rond gat erin. Hij is gedecoreerd met in reliëf uitgevoerde bloemfiguraties, en bekleed met een typisch smaragdgroen glazuur die soms wat mosgroener is en soms meer naar blauw/turquoise neigt. Aan de onderrand ontbreekt altijd een reep glazuur, waardoor het onbehandelde grauwe aardewerk zichtbaar wordt.
Overigens is het ontwerp meer ‘concept’ dan je op het eerste gezicht zou denken. Er bestaat niet één exacte vorm of uitvoering. Hij komt voor in een groot aantal variaties: in verschillende maten, licht afwijkende vormen, kleuren en kwaliteiten: als het maar ongeveer dat specifieke zeshoekige model is met ongeveer die groene glazuur.
Er is niet veel over de herkomst bekend, maar in de achttiende eeuw is men in China begonnen de diverse modellen te standaardiseren en nu wordt hetzelfde potje in heel China gemaakt. De pot wordt in een mal gevormd, eerst gedroogd en dan op lage temperatuur gebakken. Dan gaat er een pap van houtas en water over de pot en wordt hij opnieuw gebakken bij hoge temperatuur. Hierdoor ontstaat dat typische groene glazuur, dat overigens door de verschillende grondstoffen, klimaten en oventemperaturen per streek in China behoorlijk kan verschillen. Hoewel de bloemfiguraties in het kleine potje gestandaardiseerd zijn, willen ze in de grotere maten nog wel eens verschillen. Bij aanschaf zit er een aan de buitenzijde ongeglazuurd aardewerken dekseltje op, met een etiket met productinformatie. Dit deksel werd vroeger op zijn plaats gehouden door een van riet gevlochten netje dat om de pot werd gebonden. Dat is nu vervangen door een kunststof netje, de vooruitgang heeft zijn prijs.
Het potje is van zo’n eenvoudig krachtig ontwerp dat, na gebruik, bijna niemand het over z’n hart kan verkrijgen het weg te gooien. Het krijgt, mede dankzij de afwezigheid van een lelijke schroefdraad, veelal een tweede leven als potje om kleine rommeltjes in te bewaren en vooral als bloemenvaasje. En met succes, als we de schier oneindige reeks (bloem)stillevens bekijken die er in de loop der jaren verschenen zijn waarop deze gemberpot staat afgebeeld. Ook hieruit blijkt weer de kracht van het ontwerp, het is klasseloos: schilders van zondagsamateurs tot hogelijk gewaardeerde kunstenaars als Paul Cezanne en onze eigen Jan Mankes wisten het onderwerp te waarderen. Terecht, want ik ken geen vaasje waarin een klein bosje voorjaarsbloemen beter tot zijn recht komt dan dit groene potje (of het moet het annagroen glazen violenvaasje van Andries Copier zijn).
Verschijnen er over elke Dutch gedesigned product minstens drie belangwekkende artikelen en glanzende foto’s in vakbladen en designboeken, over de geschiedenis van de gemberpot is weinig te vinden. Op het internet worden er wel talloze te koop aangeboden. Dat vind ik toch ook wel weer een teken van kwaliteit: iets wat zo lang zó gewaardeerd aanwezig is zonder verder veel aandacht op zich te richten. Ach en daarbij, wat moet je met al die informatie. Ik ben gewoon blij dat het er is, dit overal zo stil aanwezige gemberpotje.
Foto Bas Oudt
Wil je reageren op dit artikel? Stuur een mailtje naar de redactie.